Dementievriendelijke gemeenten nodigen mensen uit

Onder de palmboom op een uitgestorven dorpsplein op het zonnige eiland la Gomera zat een oudere mijnheer te murmelen. Hij sprak onophoudelijk tegen zichzelf, nam af en toe een trekje van zijn sigaar en maakte bewegingen met armen en benen. Hij leek erg geamuseerd. Het was siësta tijd. Na een kwartier kwam er een dorpsbewoner langs. Hij kende de oudere heer goed. Ze maakten een kort praatje. Dit gebeurde daarna nog een paar keer. Voorbijgangers die een praatje met hem maakten. Het leek alsof iedereen hem kende! Toen de winkels weer open gingen, het leven langzaam weer op gang kwam, stond de mijnheer op. Hij sjokte en bleef maar murmelen. Een dorpsbewoner wees hem de weg. Naar zijn huis. En liep met hem mee. Want de weg naar huis, die kende hij niet meer.

Of deze mijnheer dement was, kan ik niet zomaar beoordelen. Maar ik moest wel denken aan het toenemend aantal mensen met mensen die thuis blijven wonen. Wijzen plaatsgenoten deze mensen ook de weg naar huis? Of blijven zij vooral thuis zitten? Wat betekent dit voor de zorgende naasten? Ruim 70% van mensen met dementie woont thuis en een behoorlijk percentage (ruim 80%) van de mantelzorgers is overbelast. Hoe bereiden gemeenten, corporaties, zorgorganisaties, welzijnsorganisaties en vrijwilligersorganisaties zich voor?

Woningaanpassingen bij dementie
Op technologisch, ruimtelijk en sociaal vlak is er actie nodig om mensen met dementie zo prettig mogelijk te laten wonen en het ook voor hun mantelzorgers zo licht mogelijk te maken. En er gebeurt al veel om de samenleving dementievriendelijker in te richten. De site www.thuiswonenmetdementie.nl geeft praktische tips over aanpassingen in huis. Platform 31 en zorginnovatiebureau DAZ ontwikkelden onlangs een handreiking voor woningaanpassingen bij zelfstandig wonende dementerenden. Samen met een groep experts is dit document gemaakt, bedoeld voor mensen in de eerste stadia van dementie en in het bijzonder hun mantelzorgers. Het gaat om kleine, relatief eenvoudige aanpassingen aan de woning die mensen zelf kunnen doen en het wooncomfort verhogen. De handreiking bevindt zich nu nog in een testfase. Experimentpartners zijn welkom. Daarna komt de definitieve handreiking beschikbaar.

Dit jaar is in het Gelderse Lochem het project 'Wonen met een plus' gestart. Onderdeel van dit programma is 'Wonen met dementie', waarbij een aantal huurwoningen aangepast wordt voor mensen met dementie. Het doel is ervoor te zorgen dat zij met hun verzorgende zelfstandiger, veiliger en comfortabeler kunnen wonen. IJsseldal Wonen is initiatiefnemer maar verschillende partijen doen mee. In het kader van het project is de training ‘Woningaanpassingen en dementie’ ontwikkeld door Spectrum CMO Gelderland in samenwerking met Ideon Kenniscentrum dementie, Stichting Ouderenwerk Lochem en het Dementienetwerk Lochem. Maar er verscheen ook een praktische handleiding, die meerdere instrumenten bevat: een checklist voor woonadviseurs, de procedure en werkafspraken voor een integrale aanpak, de uitgebreide brochure voor mantelzorgers en een evaluatiesystematiek. Na de evaluatie worden de ontwikkelde instrumenten geschikt  gemaakt voor particuliere woning-eigenaren.

Anticiperen op verschillende manieren
In Noord-Brabant en Limburg anticiperen gemeenten eveneens op het toenemend aantal mensen met dementie. Zo heeft de PG-raad (Programmaraad Zorgvernieuwing Psychogeriatrie) het vierjarig project dementievriendelijke gemeenten vorig jaar gelanceerd. Dit loopt in samenwerking met Vlaanderen in België en enkele plaatsen in Duitsland om gemeenten dementievriendelijk te maken. Bladel, Oisterwijk, Waalwijk en Steenbergen doen volop mee. Alzheimer Nederland heeft een laagdrempelige driestappenplan gemaakt om gemeenten te ondersteunen met het inrichten van een ‘dementievriendelijke’ gemeenschap. OTIB en Alzheimer Nederland ontwikkelden samen een modelwoning dementie waarmee zij willen laten zien dat zelfstandig wonen, dankzij technologie langer kan.

Ook zorgorganisaties zijn met het thema bezig. Zoals verzorgingshuizen die steeds vaker te maken krijgen met zwaar zorgbehoevende dementerende bewoners. Stichting tanteLouise-Vivensis maakt gebruikt van ‘Leefcirkels’. Bewoners met dementie krijgen een eigen 'Leefcirkel' toegewezen door middel van een polsband met sensor. Plekken die onveilig zijn, kunnen niet bereikt worden, maar zij hebben toch maximale leefruimte. Ook is er recent onderzoek gedaan naar plaatsen waarbij het mogelijk is om samen te blijven wonen met de dementerende partner. Verder zijn er diverse Alzheimertuinen te vinden, zoals in Deventer, Oisterwijk en Zeeuws-Vlaanderen. Deze komen ook in verschillende gedaanten voor, zoals een Zintuigentuin in Schagen. Om het bonte palet van verschillende voorzieningen nog completer te maken: Er is onlangs een groot congres geweest over architectuur en dementie, georganiseerd door StudieArena, met medewerking van het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg. Daar bleek dat we van de Belgen en Engelsen veel kunnen leren, zoals u in de handouts onder dit artikel kunt lezen.

Erbij horen
Kortom: er is al wat in beweging. Maar van belang blijft ook het sociale aspect. De Alzheimercafe’s zijn een goed voorbeeld, maar ook projecten rond bewegen en muziek. Ook komt meer aandacht voor kwaliteit van leven en dat is essentieel. Zeker voor de mantelzorger, want het kan behoorlijk zwaar zijn om een dementerend familielid te verzorgen, hoeveel mooie momenten er ook zijn. Ondersteuning, respijtzorg, erkenning, het is van onschatbare waarde voor mantelzorgers.

Bij het sociale aspect is ook van belang de gemeenschap zodanig in te richten dat mensen met dementie zoveel mogelijk mee blijven doen. Gemeenten die echt dementievriendelijk zijn, nodigen mensen met dementie (en hun naasten) uit om deel te nemen. Want dat trof me het meeste op het zonnige eiland: de murmelende mijnheer onder de boom leek het naar zijn zin te hebben. Hij genoot zichtbaar van de praatjes die hij telkens had . Hij zwaaide, terwijl hij naar huis werd gebracht, links en rechts naar bekenden. Dat vond hij prachtig. Hij hoorde erbij.

Meer informatie:

• KCWZ-dossier Dementie
• Vernieuwingsprojecten in de dementiezorg
• Handouts Congres Dementievriendelijke Architectuur en Inrichting van StudieArena:
  Architectuur en dementie | Presentatie van Emeritus Professor Mary Marshall | Extra informatie

Door Yvonne Witter, adviseur bij het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg. Binnen het Kenniscentrum richt zij zich op de thema's: klantparticipatie, woonvariaties, kleurrijk wonen, welzijn en zorg en buur(t)projecten.