Active Ageing, nu of nooit!

Het is nu of nooit. Terugblikkend op het Europees Jaar van het Actieve Ouder Worden en Solidariteit tussen de Generaties is gebleken dat het belangrijk is en blijft om generaties met elkaar te verbinden. Het afgelopen jaar zijn verschillende initiatieven op dit gebied ontplooid, waaronder de website Festival der Generaties - waar activiteiten die in het kader van het EU jaar plaatsvonden werden verzameld - 'Generatiedialogen' georganiseerd door Stichting Rijp en Groen en debatten van ActiZ rond Het Nieuwe Ouder Worden. En met succes! Zo heeft de film 'Actief Ouder' worden van Stichting Voorbeeld in samenwerking met onder meer het Netwerk voor Oudere Migranten (NOOM) zelfs een internationale award gewonnen in het kader van het EU jaar! 

Ook buiten Nederland actie(f)

Vooral in de landen om ons heen gebeurde veel, zoals in Duitsland met onder meer excursies naar lokale initiatieven in zorg en welzijn. Age Platform Europe was actief en onze eigen Europarlementarier Lambert van Nistelrooij heeft zich in woord en daad erg hard gemaakt voor de thematiek van dit jaar, door onder meer het Ambient Assistent Living Forum naar Nederland te halen. Cecodhas bood een overzicht van Europese voorbeelden van seniorenhuisvesting en organiseerde een symposium over vergrijzing en wonen.

Preventie en gezondheid

We realiseren ons allemaal dat het nu of nooit is met de vergrijzing, met de lossere familiebanden, de grote druk op mantelzorger en de civil society. We zullen het met elkaar moeten doen, zonder teveel te verwachten van de overheid. Op het gebied van preventie en gezondheid is nog wist te behalen, zo weten mensen in Groningen maar al te goed. Daar is een groot programma rond healthy ageing gaande. De Unie KBO zette ook een groot programma rond bewegen in gang. Wereldwijd is bekend dat preventie het adagio is de komende jaren. Een gezonde leefstijl betekent langer een actieve bijdrage kunnen leveren aan de samenleving. Recente rapporten, zoals Actief Oud van het NIDI en een rapport van TNO, gaan in op de bijdrage die vitale ouderen kunnen leveren. Tijdens het wereldcongres rond Active Ageing was een de rode draad het gunstige effect dat bewegen kan hebben op het uitstellen van dementie. Het Kenniscentrum en ActiZ leverden een bijdrage met goede praktijkvoorbeelden en het ActiZ-rapport Internationale signalen.

Verbinding van generaties

Los van preventie op het terrein van gezondheid is het ook belangrijk te voorkomen dat we als mensen losraken van elkaar. Op het symposium 'Regeneration', georganiseerd door het Euro+songfestival in het kader van het jongerentalentontwikkelingsprogramma 'Roots and Routes' zei Conny Groot - drijvende kracht achter dit programma en het intergenerationele muziektheater stuk 'Nu of nooit' - dat we nu een manier moeten vinden om elkaar beter te verstaan, te waarderen. Slechts dan is de vervreemding tussen culturen en generaties omkeerbaar. Dat kan op diverse manieren. Ook in de muziek bijvoorbeeld.

                                                      Muziek verbindt

Evert Bisschop Boele, assistent lector ‘Lifelong learning in music & the arts’ van het Prins Claus Conservatorium van de Hanzehogeschool Groningen, zag dat ouderen zich buiten het blikveld van de studenten bevinden. Hij bracht ze samen en liet de jonge studenten ouderen lesgeven. Dat bleek voor beide partijen verrassend goed uit te pakken. De studenten begonnen met veel vooroordelen: ‘Wie gaat er nu boven zijn zeventigste nog gitaar spelen? Zij hebben toch artrose in de vingers en kunnen niets meer leren?' Maar hun oudere leerlingen bleken juist veel bagage, veel verhalen en ervaring mee te brengen. Muziek bleek van grote betekenis voor de emotie van deze oudere leerlingen, omdat zij het omgaan met muziek verbinden aan hun hele biografie. Met dit soort projecten wil Bisschop Boele verwondering en het onbevooroordeeld kijken naar onverwachte situaties stimuleren. Zie de leerling als uniek wezen en niet als 'oudere'. Dat is ook van toepassing in de combinatie van muziek en mensen met bijvoorbeeld dementie.

Creatieve media en generaties

Almuth Fricke van het Institut für Bildung und Kultur doet voor de Europese Commissie onderzoek naar intergenerationeel werken in een programma ‘Intergenerational Learning and Bonding via Creative New Media’, waar de focus ligt op wat mensen te brengen hebben. Tieners en ouderen maken samen videoblogs, ipadmovies en audiovisuele handleidingen voor musea. In het voorjaar van 2013 komt er een handboek uit ter inspiratie, om de intergenerationele dialoog te stimuleren. Jongeren zien de waarden van hun culturele achtergrond en ouderen voelen dat zij bijdragen aan de toekomst.

Eu jaar gaat door

Vooruitblikkend op de toekomst is het zaak om door te gaan met het in contact brengen van verschillende generaties. Stichting Art Age gaat in samenwerking met ActiZ het filmfestival Forever Young organiseren. Op 28 februari 2013 vindt de aftrap plaats in het Amsterdamse filmtheater Eye. Het filmfestival wordt gecombineerd met de slotmanifestatie van het EU jaar in Nederland. Begin januari hoort u meer hierover! Maar het thema van het EU jaar eindigt niet dit kalenderjaar: de activiteiten gaan gewoon door! De diverse organisaties die afgelopen jaar actief waren op het gebied van Active Ageing gaan werken verder aan een samenleving voor alle leeftijden, waarin iedereen mee kan doen, waarin gebruik gemaakt wordt van talenten, kracht en zin. Het is nu of nooit!

Meer weten?

• Impressie bijeenkomst CECODHAS, Brussel, november 2012
• Impressie World Congres of Active Ageing, Schotland, augustus 2012
• Nieuwsbrief Festival der Generaties
• Rapport internationale signalen van ActiZ (1,74mb, pdf)
• Slotmanifestatie en filmfestival op 28 februari 2013: Ger Tielen

Door Yvonne Witter, adviseur bij het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg. Binnen het Kenniscentrum richt zij zich op de thema's: klantparticipatie, woonvariaties, kleurrijk wonen, welzijn en zorg en buur(t)projecten.

Ouderen aan het roer, organisaties aan de kant?

'Ouderen nemen het roer over', zo begint Ad Pijnenborg van zorgcoöperatie Hoogeloon zijn verhaal op het congres Seniorencoöperaties en zelforganisatie op 22 november. Welke rol pakken gemeenten, welzijn- en zorgorganisaties en woningcorporaties dan?, vraag ik me af. Worden ze het 'fokkemaatje [1]' van de ouderen of staan ze aan de kant?

Coöperaties in de lift

Het gaat goed met de coöperaties van ouderen in wonen, welzijn en zorg. Zo goed dat ze het tijd vonden hun eigen congres te organiseren samen met ILC Zorg voor Later. Ook zo’n club van ouderen zelf. De zaal is gevuld met veel ouderen. Een klein deel ervan is al actief in een coöperatie of zelforganisatie. Maar op de vraag wie plannen heeft in deze richting gaan heel wat handen omhoog. Verspreid over de zaal de professionals, iets jonger dan de actieve ouderen, werkzaam bij kenniscentra, welzijns- of zorgorganisaties en een enkele woningcorporatie of gemeente. Nieuwsgierig, soms gegrepen door deze nieuwe ontwikkeling en zoekend naar hoe ze zich ertoe moeten verhouden.

Missionair karakter

Martin Boekholdt (hoogleraar en bestuurslid van ILC Zorg voor Later) plaatst de opkomst van de zelforganisaties in een maatschappij waar formele zorg minder een recht is en de publieke middelen beperkt zijn. Er wordt een groter beroep gedaan op eigen bekostiging en de gemeente krijgt een grote rol in de zorg en ondersteuning van ouderen. Ouderen nemen het roer over vanuit de verantwoordelijkheid die ze voelen om voor zichzelf te zorgen en de wil om de eigen regie te behouden. Daarnaast speelt de verschraling van de formele zorg en de druk vanuit de overheid om eerst in eigen kring ondersteuning te organiseren een rol. Een mix van intrinsieke en externe factoren. Het lijkt er op dat een extern beroep op eigen verantwoordelijkheid aansluit bij de eigen wil van ouderen het zelf te regelen. Zo veranderen ouderen van zorgconsument naar coproducent. Niet voor niets spreekt Boekholdt van het missionaire karakter van de zelforganisaties. Ouderen doen het omdat ze het goed vinden; voor zichzelf maar ook voor anderen.

Modern nabuurschap en eigen zorg

De praktijkverhalen van Stadsdorp Zuid in Amsterdam en Zorgcoöperatie Hoogeloon spreken boekdelen. Jacques Allegro verhaalt van de start die in Amsterdam lag bij het vinden van betrouwbare vaklieden, zoals een klusjesman of iemand voor computeronderhoud. Inmiddels zijn er vele kringen actief voor gezamenlijke activiteiten, krijgt modern nabuurschap vorm en zijn er afspraken met een zorgorganisatie over hoe de zorg geleverd wordt. Ad Pijnenborg van zorgcoöperatie Hoogeloon is al 10 jaar bezig. De coöperatie heeft 240 leden, 40 vrijwilligers en 8 betaalde medewerkers. In 2013 opent het nieuwbouwproject kleinschalig wonen voor 14 zorgvragers zijn deuren. En dat in een dorp van 2200 inwoners waaruit je 10 jaar geleden moest verhuizen als je intensievere zorg nodig had. Nu helpen actieve senioren kwetsbare ouderen, voelen ouderen zich veilig en gerust en is de bereidheid elkaar te helpen in een modern jasje teruggekomen, aldus een trotse Pijnenborg.

Kritische houding

Wat betekent de opkomst van zorgcoöperaties voor de houding die gemeenten en professionele organisaties in moeten nemen tegenover dit nieuwe fenomeen? Moeten ze gaan zitten wachten tot ze ontstaan en zich er vooral niet mee bemoeien, of zijn er manieren om te zorgen dat dit soort initiatieven op grotere schaal landen? De sprekers zijn kritisch. Pijnenborg noemt de bureaucratie van zorgorganisaties verstikkend. Bureaucratie haalt de ziel uit de zorg. Werk samen maar blijf onafhankelijk en houd de eigen visie vast, is zijn raad. Allegro kiest voor de onderhandeling. Bij de zorg is dat een succes en het zou ook kunnen werken bij de gemeente als het gaat om de uitvoering van de Wmo. Boekholdt ziet de zelforganisaties als bewegingen die zich tegenover de institutionele kaders stellen. Ze zijn activistisch van karakter. Zoals Pijnenborg het stelt: "Mensen moeten wel ergens ontevreden over zijn voor ze een coöperatie gaan oprichten".

Nieuwe samenwerking

Maar kritische ouderen die zoeken naar nieuwe vormen van zorg en ondersteuning zijn toch precies de burgers die we nodig hebben in een tijd waar de traditionele vorm van ouderenzorg niet meer haalbaar is? Misschien helpt het als we ook eens uit onze eigen rol stappen. Want naast dat we werkzaam zijn bij een gemeente of organisatie voor wonen, welzijn en zorg, zijn we ook allemaal burgers en gaat de zoektocht ons allemaal aan. Als we ons verbinden met actieve ouderen en hun zoektocht ook tot de onze maken, kan er een hoop gebeuren. En zijn gelijk de jongere generaties ook betrokken. Dus liever ‘fokkemaatje’ dan aan de kant; per slot van rekening zitten we allemaal in het zelfde schuitje.

[1] persoon die de fok bedient op tweepersoonszeilbootjes 

Meer lezen?

• Bekijk het dossier 'Lokale kracht' van het Kenniscentrum Wonen-Zorg
• Lees meer over het congres 'Lokale kracht', dat op 3 april 2013 plaatsvindt 

Door Daniëlle Harkes, manager van het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg. De samenwerking tussen woningcorporaties, zorg- en welzijnsorganisaties en gemeenten en de ontwikkeling van woonservicegebieden en multifunctionele accomodaties zijn binnen het Kenniscentrum haar aandachtsgebieden.